Direct naar artikelinhoud

Yukos bouwde een belastingdoolhof

Michail Chodorkovsky staat niet langer bekend als slachtoffer van Poetin. Zijn oliemaatschappij ontweek op grote schaal belasting met een ingewikkelde constructie, die ook via Nederland liep.

Een expositie in 2010, naar aanleiding van de veroordeling van Michail Chodorkovsky.Beeld Reuters

De kwestie Yukos werd in het Westen altijd beschouwd als een simpel verhaal over die vermaledijde Poetin. Michail Chodorkovsky verdiende met zijn oliemaatschappij Yukos veel geld, waarmee hij zijn politieke ambitie zou kunnen financieren. Dus sloeg de kwade genius Poetin terug, onteigende Yukos en gooide zijn politieke rivaal, die aardige Chodorkovsky, in het gevang.

Dat was ook het beeld dat de aandeelhouders van Yukos schetsten. Maar de rechter in Den Haag ziet het anders. Yukos werd niet het slachtoffer van een politieke rivaal, maar van doodgewone belastingheffing.

Belastingontwijking op ongekende schaal

Rusland heeft altijd betoogd dat Yukos een centrum was van belastingontwijking op ongekende schaal. De advocaten van Rusland hebben in de rechtszaak die gisteren in Den Haag met een verrassend vonnis eindigde, een vracht aan informatie overgelegd waaruit de fiscale strapatsen van Yukos uit de doeken werden gedaan.

Albert Jan van den Berg, een van die advocaten, stelt dat Yukos een aparte eenheid had opgericht om bedrijven in belastingparadijzen op te zetten. 'Het was echt niet te geloven wat daar gebeurde. Elke dinsdagochtend om tien uur vergaderden ze, en dan werd de stand van de nieuwe vennootschappen doorgenomen, en bepaald waar er weer nieuwe moesten komen.'

Volgens hem zorgde Yukos ervoor dat eigendommen nooit lang in één vennootschap zaten. 'Meestal duurde dat geen fiscaal jaar. Door al die veranderingen was het voor de belastingdienst nog moeilijker om alle eigendommen en geldstromen te traceren.' Volgens Van den Berg werd er alleen al in 1999 voor 9,6 miljard dollar (8,5 miljard euro)aan belasting ontweken.

Oud-aandeelhouders Yukos kunnen fluiten naar schadevergoeding

De oud-aandeelhouders van Yukos kunnen fluiten naar hun schadevergoeding van 51,6 miljard dollar (45,5 miljard euro). Volgens de rechtbank in Den Haag was het Permanente Hof van Arbitrage, dat in juli 2014 die enorme schadevergoeding toewees, helemaal niet bevoegd om in deze zaak een uitspraak te doen. De rechtbank heeft de vonnissen waarin die schadevergoeding werden vastgelegd, vernietigd. Lees hier verder.

Besteling

Het bleef zelfs niet alleen bij belastingontwijking of -ontduiking. Volgens het Amerikaanse advocatenkantoor Cleary Gottlieb Steen & Hamilton zijn er veel aanwijzingen dat Yukos zich willens en wetens liet bestelen.

Grootaandeelhouders van Yukos (namen worden in dit document niet genoemd) zetten op een reeks van Europese belastingparadijzeneen doolhof aan vennootschappen op. De eerste vennootschap in deze rij, Behles in Zwitserland, kon tegen erg lage prijzen olie kopen van Yukos. Behles verkocht dat door aan de volgende vennootschappen in de keten, met slechts een kleine winst. Pas die maatschappijen, Baltic en South Petroleum, boekten de grote winsten, als ze hun spullen op de wereldmarkt verkochten. Die winsten belandden uiteindelijk bij Jurby Lake Ltd, een vennootschap op het eiland Man. Geheimhouding en lage belastingtarieven verzekerd.

Volgens een Amerikaans advocatenkantoor zijn er veel aanwijzingen dat Yukos zich willens en wetens liet bestelen

Chodorovsky

Volgens de Amerikaanse advocaten was toenmalig bestuursvoorzitter van Yukos, Michail Chodorkovsky, op zijn minst op de hoogte van het bestaan van deze constructies. In het rapport van Cleary Gottlieb wordt een memorandum geciteerd van een hoge Yukos-medewerker, die schrijft: 'PLL en MBKh (naamsafkortingen van Platon Lebedev and Michail Chodorkovsky) blijven de situatie bespreken van Behles, Baltic, en South.' Lebedev was een van de naaste medewerkers van Chodorkovsky in diens financiële imperium.

In 2007 trok accountant PwC al zijn goedkeurende verklaringen voor de jaarrekeningen van Yukos in, omdat volgens PwC al die tijd was gelogen over de aard van de Jurby-Lakedoolhof. PwC schreef 'informatie' te hebben gekregen dat deze hele handel enkel was opgezet om de grootaandeelhouders van Yukos te verrijken. De Amerikaanse advocaten van Cleary Gottlieb beschrijven ook in detail het omzeilen van 6 miljard dollar aan belastingen. Deze doolhof loopt via nog veel meer vennootschappen, in nog veel meer belastingparadijzen als de Jurby-doolhof.

Dat Yukos beschikte over een groot netwerk om belastingen te ontwijken, werd ook al gesignaleerd door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM). In 2012 deed ook dat Hof een uitspraak in de zaak van de veronderstelde onteigening van de aandeelhouders van Yukos. In het vonnis stelt het EHRM dat Yukos er 22 vennootschappen op nahield in Ruslands eigen belastingparadijzen. In Rusland zijn gebieden aangewezen zoals Kalmukkië en Nizjni Novgorod, waar de belastingen aanzienlijk lager zijn. Het EHRM constateert dat veel van de transacties met deze vennootschappen schijntransacties waren, bedoeld om de belastingdienst te misleiden. Het EHRM stelt dat er sprake was van massale fraude en belastingontwijking, en dat de Russische belastingdienst daarvan jarenlang niet op de hoogte was geweest. Overigens luidde het eindoordeel dat Rusland wel 1,9 miljard moest betalen aan Yukos.

Michail Chodorkovsky was op zijn minst op de hoogte van het bestaan van deze constructies
Poetin zorgde ervoor dat Michail Chodorkovski in de gevangenis belandde.Beeld EPA

Nederland

Nederland speelt een belangrijke rol in de affaire-Yukos. Niet zozeer als draaischijf voor belastingvluchtelingen, waarvoor Nederland bijzonder geschikt is. Maar na het faillissement van Yukos werden de belangen van enkele grootaandeelhouders ondergebracht in enkele Nederlandse stichtingen: Stichting Administratiekantoor Yukos International en de Stichting Administratiekantoor Financial Performance Holdings. Mede daarom houden Nederlandse rechters zich al regelmatig bezig met eigendomskwesties rond Yukos: er liggen al 72 vonnissen bij diverse Nederlandse rechtbanken en -hoven.

Volgens Van den Berg was het voordeel van die constructie dat de belangrijkste aandeelhouders zichzelf in het bestuur van die stichtingen manoeuvreerden. Zij waren daarna door andere aandeelhouders met afwijkende meningen niet meer te controleren.

Andrey Kondakov, die de juridische actie van Rusland leidde, vergeleek de affaire-Yukos met die van het Amerikaanse energieconcern Enron in 2001: 'Allebei bewonderde concerns die grenzen verlegden. Maar ook allebei enorme frauduleuze organisaties die belasting ontweken en fraudeerden, en waarvan de leiders de gevangenis in gingen. Maar er is één verschil: Enron verborg zijn enorme verliezen. Yukos verborg zijn enorme winsten.'

Enron verborg zijn enorme verliezen, Yukos verborg zijn enorme winsten